PRZEDMIOT RYTMIKA Z ELEMENTAMI MUZYKOTERAPII ORAZ PLASTYKI "Rytmika nie jest sztuką, nie jest celem samym w sobie, jest przygotowaniem do wszystkich sztuk, jest w greckim ujęciu tego słowa jest elementem pedagogicznym najwyższej rangi i właśnie dlatego moja metoda musi pozostać na wskroś muzyczną"Emil Jaques-Dalcroze DIAGNOZARozpoczynając pracę w „Akademii Przedszkolaka” przy Młodzieżowym Domu Kultury w Stargardzie Szczecińskim w grupie 4-5-latków, zetknąłem się z dziećmi, które po raz pierwszy zaczęły uczęszczać na zajęcia zbiorowe. Dlatego też na pierwszym spotkaniu przeprowadziłem rozmowę diagnozującą z rodzicami, celem zbadania poziomu uspołecznienia danego dziecka ,a także jego preferencji i zainteresowań. W związku z tym, iż zajęcia odbywają się z dziećmi tylko przez dwie godziny dwa razy w tygodniu, istotną sprawą było stworzenie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, w tym celu przeprowadziłem kilka zajęć „otwartych” w obecności pierwszych zajęć skoncentrowałem się na wysondowaniu poziomu umuzykalnienia dzieci, wrażliwości na muzykę- na dźwięk, poczucia rytmu oraz reagowania na już ogólną wiedzę na temat przystąpiłem do konstruowania programu pracy w oparciu o podstawę programową wychowania przedszkolnego z dnia 26 lutego 2002 Wybierając temat niniejszego programu kierowałem się przede wszystkim przydatnością terapii i profilaktyki muzycznej w mojej pracy zawodowej. Od ośmiu lat jestem nauczycielem rytmiki w stargardzkich przedszkolach w przedszkolu z oddziałami integracyjnymi. Z biegiem lat coraz bardziej zacząłem interesować się nowoczesnymi metodami pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Z wykształcenia jestem magistrem sztuki ukończyłem Akademię Muzyczną w Poznaniu- filia w Szczecinie o specjalności- akordeon- wydział pedagogiki instrumentalnej. Ukończyłem również studia podyplomowe w zakresie muzykoterapii oraz kilka warsztatów metodycznych z dydaktyki przedszkolnej, na których zetknąłem się z ciekawymi propozycjami prowadzenia zajęć. Dzięki tym warsztatom jak i studiom muzykoterapii zrozumiałem jak bardzo istotne i ważne jest wychowanie muzyczne we wczesnym okresie życia dziecka. Program własny, który stworzyłem, przeznaczony jest dla dzieci w wieku przedszkolnym, w znacznej mierze dla grupy wiekowej 4-5-latków, z którą mam akurat do czynienia w Młodzieżowym Domu Kultury w Stargardzie Szczecińskim. Tworząc ten program chciałem sprecyzować kierunek moich działań i zaznaczyć jak istotną rolę w procesie edukacji przedszkolnej odgrywa rytmika oraz Muzyka jest jedyną dziedziną sztuki, która pozwala dziecku na kontakt z prawdziwymi dziełami, wobec których może ono mieć podobną postawę intelektualną i podobne przeżycia jak człowiek dorosły. Dlatego wychowanie muzyczne – jeżeli jest dobrze prowadzone – przyczynia się do rozwoju intelektualnego dzieci. Poznanie człowieka jest poznaniem zmysłowym, dlatego też muzyka „ uczy słyszeć i słuchać: angażuje wysiłek w celu poznania, i to poznania aktywnego”. Dzieci, słuchając muzyki spontanicznie wychwytują regularności, które potem stosują w improwizacjach wokalnych. Te regularności mają także istotne znaczenie w edukacji matematycznej dzieci, szczególnie w rozwoju np. dziecięcego liczenia. Muzyka przyczynia się również do kształtowania dziecięcej wyobraźni. Jest też źródłem radości, odprężenia i ukojenia. Dlatego w wychowaniu przedszkolnym coraz częściej stosuje się elementy muzykoterapii oraz ćwiczeń muzyczno-ruchowych. Brak równowagi między potrzebami jednostki uwarunkowanymi często jej stanem zdrowia psychofizycznego a wymogami i normami otoczenia, staje się w dużym stopniu podłożem konfliktów, które prowadzą do trwałych zaburzeń osobowościowych. Taka sytuacja zmusza do szukania źródeł i przyczyn nieprzystosowania oraz zapobiegania degradacjom osobowości. Aby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie jednostki w środowisku, niezbędnymi stają się odpowiednie środki terapii. Jednym z takich środków może być muzyka. Muzyka zaspokaja potrzebę przeżyć estetycznych i jest przyczyną bezinteresownych wzruszeń. Oprócz działania relaksującego pobudza do aktywności władze umysłowe i uczucia, a doznania estetyczne stają się elementem „oczyszczającym” oraz zmniejszającym napięcie i lęk. Jako pierwszy głębokie ujęcie funkcji wychowawczych muzyki w pełni zrozumiał i przełożył na język praktyki muzycznej Emil Jaques-Dalcroze. Ten szwajcarski muzyk i pedagog, wrażliwy na wszystkie przekazy sztuki, stworzył własny program wychowania muzycznego, który opierał się na postępowych poglądach pedagogiczno-filozoficznych jego czasów. Na szeroko dziś znany system Emila Jaques-Dalcroze’a składa się: rytmika z plastyką, solfeż i improwizacja. Najważniejszymi celami systemu są:- rozwijanie wrażliwości muzycznej w całym organizmie;- tworzenie poczucia porządku i równowagi po obudzeniu wszystkich możliwości motorycznych;- rozwijanie stanowiła podstawę metody i polegała na odtwarzaniu przebiegu muzycznego za pomocą ruchów ciała. Była nie tylko metodą umuzykalnienia, ale miała wszechstronne cele wychowawcze. Jednym z nich było kształcenie uważnej, skoncentrowanej postawy dziecka w oczekiwaniu na polecenia muzyczne i kształcenie gotowości reakcji – szybkości, a w sumie rozwijanie aparatu mięśniowo-ruchowego i podporządkowanie go woli dziecka. Ponadto rytmika miała na celu kształcenie wielu dyspozycji typu intelektualnego: intensywności i podzielności uwagi, sprawnego spostrzegania, sprawnej pamięci, procesów porównywania i analizy, procesu myślenia prowadzącego do twórczych rozwiązań wyrażonych Jaques-Dalcroze twierdził, że „... wszystkie ćwiczenia „Rytmiki” mają na celu wzmocnienie zdolności koncentrowania się, przyzwyczajania ciała do bacznej postawy, jak gdyby gotowość w oczekiwaniu na wyższe polecenia, do przenikania świadomego w nieświadome i zwiększania zdolności podświadomych. Ponadto ćwiczenia te dążą do stworzenia liczniejszych nawyków ruchowych, nowych odruchów, do osiągnięcia maksimum efektu przy minimum wysiłku, uspokojenie w ten sposób umysłu, wzmocnienie woli i odnowienie ładu i porządku w organizmie ...”. Wartością metody E. Jaques-Dalcroze’a jest kształcenie jednocześnie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej dziecka. Związek muzyki i ruchu przyczynia się do tego, że człowiek, odnosząc się do muzyki poznaje sam siebie, swoje wartości, niedostatki i kompleksy. Dla dzieci rytmika jest rozrywką integrującą je ściśle z rówieśnikami, pozwalającą na tworzenie nowych więzi społecznych. Koryguje trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka polegające na występowaniu nadmiernej ruchliwości, braku koncentracji, uwagi. Poprzez zainteresowanie dzieci wspólną zabawą, eliminuje się u nich cechy egocentryczne, uwrażliwia na troski kłopoty innych osób- uczy empatii , wzbogaca treści emocjonalne w życiu dziecka. Na swoich zajęciach wprowadzam ćwiczenia na zasadzie przemienności, nie dopuszczając do nadmiernego obciążania dzieci intensywnym ruchem, mianowicie wprowadzam relaks, który byłby trudny do przeprowadzenia samodzielnie ze względu na dużą potrzebę ruchu występującą u dzieci przedszkolnych. Ćwiczenia i zabawy, które wykorzystuję są zaczerpnięte ze znanych metod terapeutycznych wspomagających rozwój dziecka, do których należą gimnastyka twórcza R. Labana, wspomniana wyżej rytmika i stosowane metody muzykoterapii. Obejmują one zabawę i ruch ciała przy muzyce, taniec, śpiew, grę na instrumentach, słuchanie muzyki i relaks lub inne ćwiczenia wyciszające. U dzieci po muzykoterapii występuje mniejszy poziom agresji i mniejsze izolowanie się od otoczenia. Muzykoterapia wywołuje pozytywne uczucia i emocje, zmniejsza lęk powodując chęć zbliżenia do innych dzieci i osób wpływa pozytywnie na rozwój społeczny dzieci będących w fazie przechodzenia od dziecięcego egocentryzmu do współdziałania z grupą i osobami dorosłymi opiekującymi się grupą. Zachowania pozytywne wskazują na atmosferę większej otwartości w grupie, na większą ilość wspólnych zabaw. Istotny wzrost liczby zachowań pozytywnych w grupie dzieci zdrowych wydaje się ważny, gdyż dzieci zdrowe oddziałują stymulująco na dzieci PROGRAMU Ogólne:· integracja z rówieśnikami, pozwalająca na tworzenie nowych więzi społecznych· kształcenie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej dziecka· wyzwolenie dziecka z niedostatków i kompleksów· korygowanie trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka np.: w przypadku ADHD, braku koncentracji· eliminacja cech egocentrycznych- rozbudzenie empatii· organizowanie działań umożliwiających poznawanie wielowymiarowości człowieka (postrzegam, myślę, czuję, działam)· tworzenie sytuacji doskonalących pamięć, zdolność kojarzenia, umiejętność skupienia uwagi na rzeczach i osobach· rozwijanie podzielności uwagi, sprawnego postrzegania sprawnej pamięci, procesów analizy· rozwijanie wrażliwości muzycznej w całym organizmie· rozwijanie wyobraźni· tworzenie poczucia porządku i równowagi po obudzeniu wszystkich możliwości motorycznych· kształtowanie estetyki ruchu· rozwijanie inwencji twórczej i inspirowanie do samodzielnego działania· uwrażliwienie na bodźce zewnętrzne- wzrokowo-słuchowe· ćwiczenia społecznych zachowań· zdolność kontaktowania się· zważanie na innych i poczucie odpowiedzialności· samodzielność i przystosowanie się do grupy· uczenie nawiązywania bliskiego, serdecznego kontaktu z innymi osobami· identyfikowanie i nazywanie różnych stanów emocjonalnych· umożliwianie dziecku odkrywania znaczenia komunikowania się w sposób niewerbalny· wprowadzanie dziecka w świat wartości uniwersalnych, takich jak dobro, prawda, miłość, piękno· niezależne, odpowiedzialne postępowanie wewnątrz grupy społecznej· poczucie własnej wartości· poczucie pewności siebie i zaufania do siebie· umiejętność samooceny· samostanowienie, decydowanie o sobie· samokontrolaCele szczegółowe:· rozwijanie poczucia rytmu, pulsacja- metrum 2/4 marsz- bieg na paluszkach w wartościach ósemek- chodzenie na czworaka w tempie półnutowym· wrażliwość na dźwięki wysokie i niskie· wrażliwość na dynamikę, czas trwania dźwięków· wrażliwość na artykulację i agogikę· szybka reakcja na bodziec słuchowy· utrzymanie prawidłowej postawy w trakcie zabaw ruchowych, śpiewania, tańczenia· rozwinięcie aparatu głosowego i oddechowego według możliwości własnych dziecka· poszerzanie skali śpiewu w zakresie cI-cII· umiejętność posługiwania się instrumentarium umiejętność akompaniowania do muzyki słyszanej· rozpoznawanie trybu dur i moll- melodia wesoła i smutna· rozróżnianie temp: szybko, wolno· spostrzeganie budowy formalnej piosenki-utworu: zwrotka , refren, fraza· umiejętność ilustrowania ruchem słyszanej piosenki, melodii- improwizacje ruchowe- dyrygowanie· percepcja słuchowa- ćwiczenia na podzielność uwagi-słyszenie kilku instrumentów na raz· odgłosy natury- uwrażliwieniePlastyka Cele główne:· rozwijanie wrażliwości na sztukę plastyczną· stworzenie sytuacji pozwalającej na poznanie możliwości własnych dziecka i innych· wzbudzanie zainteresowań obrazem ( ilustracją) i tekstem· zainteresowanie obrazem, widokiem· wyrobienie precyzji ruchowej ręki· rozwijanie estetyki wizualnej· korelacja między plastyką a muzyką-muzyka ilustracyjna i malowane piosenki· umiejętność autoprezentacji· rozwijanie umiejętności skupienia i koncentracji· umożliwienie dziecku ekspresji poprzez działania plastyczneCele szczegółowe:· rozwijanie umiejętności posługiwania się różnymi narzędziami i przyborami np.: nożyczki, kredki, farby, pędzle, plastelina, modelina itp.· uzyskiwanie różnych odcieni farb poprzez mieszanie farb· rozróżnianie podstawowych barw: czerwony, żółty, niebieski· rozwijanie zapełniania całej płaszczyzny kartki· klasyfikacja kolorów- ciepłe –zimne· rozwijanie aparatu ruchowego- dotykowego-palce· zapoznanie z technikami wydzieranek , wycinanekTREŚCI PROGRAMOWE Ruch· ćwiczenia ruchowe mające na celu wyrobienie poczucia rytmu· wyczulenie na zmiany agogiczne, dynamiczne i metryczne· ruch do piosenki, korelacja wzrokowo-ruchowa · taniec: polka, krakowiak, tańce integracyjne- KLANZA· opowieści ruchowe przy muzyce- improwizacje ruchowe· ilustracje ruchowe do muzyki klasycznej:- M. Musorgski- „Obrazki z wystawy”- J. Strauss- „ Trisch-trasch” –polka- J. S. Bach- „Aria na strunie G“- J. S. Bach - Badinerie- W. A. Mozart- „Marsz Turecki”- P. Czajkowski – „Dziadek do Orzechów”-balet- A. Vivaldi- „Cztery pory roku”i inne· ćwiczenia ruchowe na korelację wzrokowo ruchową i niezależność półkul mózgowych w oparciu o metodę Dennisona- rysowanie figur geometrycznych w rytmie muzyki· marsz w kole zgodnie z akompaniamentem· bieg na paluszkach w rytmie ósemek· reagowanie na przerwę w muzyceŚPIEW Przed śpiewem piosenek ćwiczenie oddechowe: trzy głębokie wdechy przez nos z uniesieniem w górę rąk i wydechy wraz z opuszczeniem rąk.· nauka piosenek związanych z rokiem kalendarzowym · piosenki związane z tożsamością własnego ciała:- „Tu paluszek”- „To są Ani rączki”- „Ach gimnastyka”- „Pięć paluszków rączka ma”· nauka piosenki powitalnej „Przywitajmy się”- (własnego autorstwa)· nauka śpiewu „drabinki dźwiękowej”- do, re, mi, fa, sol, la, si ,do· nauka piosenki pt.: „ Skaczące nutki”· nauka piosenki .: „Piłka Oli”- z ilustracją ruchową· nauka piosenki.: „ Cicho-głośno” wyczulenie na zmiany dynamiczne· nauka piosenki pt.: „Pajacyk”- ilustrowana ruchem-rozgrzewka· nauka bajkowych piosenek.: „Kaczka dziwaczka”, „Na Wyspach Bergarmutach”PERCEPCJA MUZYKI· słuchanie muzyki wykonywanej przez nauczyciela· słuchanie śpiewu nauczyciela (np..: przy nauce piosenki)· słuchanie muzyki odtwarzanej z płyt· muzyczne spektakle dla dzieci-teatrzykiDZIAŁANIA TWÓRCZE· rytmizowanie wyrazów, tekstów poprzez klaskanie, oklepywanie· odgrywanie na instrumentach odgłosów i zjawisk natury, świata zwierząt · odgrywanie na instrumentach stanów emocjonalnych- smutek, gniew, złość, radość, spokój, niepokój· improwizacje muzyczne na instrumentach perkusyjnych do słyszanej muzyki z płyty· improwizacje ruchowe do słyszanej muzyki· udział w konkursach Instrumentarium- gra na instrumentach· akompaniament na instrumentach perkusyjnych do nauczonej wcześniej piosenki· tworzenie orkiestry- podział na instrumenty blaszane i drewniane · poznanie instrumentów długo i krótko brzmiących· rymowanki słowne z towarzyszeniem instrumentu np.: „Kipi kasza kipi groch...”· ilustracje muzyczne na zadany przez nauczyciela temat np.: „Uciekający zając” , „Skaczące małpki”METODY, FORMY I ŚRODKI REALIZACJI PROGRAMURytmika zawsze i w każdym ćwiczeniu oddziałuje całościowo, a zatem na wszystkie sfery dziecka i podkreślanie tylko społecznych zachowań byłoby sprzeczne z jej podstawowymi założeniami. Podczas prowadzenia ćwiczeń bezwzględnym warunkiem jest przyjazny, wspierający kontakt nauczyciela z dzieckiem. Ponadto ważne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, dodania pewności siebie. Stałe miejsce w grupie, w pomieszczeniu, a także przejrzysty rozkład czasowy zajęć sprzyja poczuciu bezpieczeństwa. Bardzo przydatny jest na przykład wspólny śpiew zawsze tej samej piosenki na rozpoczęcie zajęć. Jeżeli osiągnęło się pewien poziom poczucia bezpieczeństwa , można wprowadzać zadania, w których odpowiedzialność przejmują dzieci. Bardzo pomocne są tu ćwiczenia „Wiodący i naśladujący” (to takie formy ćwiczeń rytmicznych, w których dziecko gestem lub sygnałem daje innym znak, by rozpoczęły wykonywanie określonych czynności). W tych zadaniach dzieci ćwiczą także podporządkowanie ruchowe wprowadzam w oparciu o schemat Mobilnej Rekreacji Muzycznej M. Kieryłły składający się z etapów:· uruchomienie- oddechy, małe ruchy dłoni- falowanie· zrytmizowanie- marsz, drobny bieg na paluszkach, klaskanie dłońmi· odreagowanie- eskalacja ćwiczeń rytmicznych, śpiew, rytmizacje słowne, okrzyki itp.· uwrażliwienie- w pozycji siedzącej lub leżącej odgrywamy na instr. np.:odgłosy lasu· relaksacja- oddechy ,wygodna pozycja najlepiej leżąca- wprowadzenie opowiadania przy muzyce· aktywizacja łagodna- pionizacja ciała, pogłębienie oddechu, krążenia ramionami, klaskanie dłońmiCzęstym elementem pojawiającym się w trakcie rytmiki jest piosenka czyli śpiew. Dzieci rozpoczynają zajęcia rytmiki piosenką powitalną następnie przy każdorazowym tworzeniu koła śpiewają piosenkę pt.: „Prędko, prędko do kółeczka...”, następnie pojawiają się piosenki tematyczne związane z rokiem kalendarzowym bądź też swojej pracy spotykam się także z dziećmi z zaburzeniami na tle emocjonalnym. W tym wypadku w dużej mierze wykorzystuję bardzo skuteczną technikę pracy z dziećmi jaką jest muzykoterapia ona na tworzeniu przez uczestników zajęć produkcji dźwiękowych, najczęściej przy pomocy prostych instrumentów perkusyjnych pochodzących z zestawu Orffa , instrumentów klawiszowych, a także za pomocą własnego ciała. Muzykoterapia aktywna pozwala na odreagowanie emocji, wyzwala ich nieskrępowany przepływ, umożliwia spontaniczne reakcje i ekspresje uczuć, których wyrażanie w sposób werbalny wiąże się z trudnościami. W trakcie zajęć muzykoterapii aktywnej często wykonuje się zadania, których celem jest poprawa komunikacji w grupie. Członkowie grupy zajmujący w hierarchii niskie pozycje mają wówczas szanse poprawić swoją pozycję poprzez nawiązanie kontaktu z liderami grupy i wspólne z nimi działanie. Zadania z instrumentami muzycznymi pozwalają na doskonalenie sprawności psychomotorycznej i koordynacji ruchów. Używanie instrumentu oznacza także osiągnięcie sukcesu, którym jest jego opanowanie. Dla większości dzieci zastosowanie instrumentów jest ogromną atrakcją, toteż używając ich można zmobilizować dzieci do zachowania dyscypliny, której same chętnie się poddają. Zarówno w trakcie muzykoterapii receptywnej (np.: elementy psychorysunku) jak i aktywnej możliwa jest korekta niepożądanych zachowań i wyrabianie prawidłowych nawyków. Ruchowe przeżywanie muzyki wpływa dodatnio na kształtowanie osobowości dziecka, ponieważ uczy skupienia, rozwija poczucie piękna oraz kształci wolę. Porządkujące oddziaływanie muzyki na osobowość wynika z cech charakterystycznych podstawowego elementu muzyki – rytmu. Jak wiadomo, rytm przebiega w czasie i organizuje go, organizuje również psychomotorykę uczestników grupy. Teresa Krzyżowska pisze: „Ruch zgodny z muzyką przyczynia się do wyrobienia estetycznej postawy i kształcenia kultury ruchowej przenoszonej do życia codziennego. A właściwe „wyżycie” się ruchowe dziecka, daje mu odprężenie i naturalne nie obciążające nadmiernie zmęczenie fizyczne, co stanowi jeden z bardzo ważnych elementów terapeutycznych” . Zatem z całą odpowiedzialnością można stwierdzić, że „Rytmika” jest jednym z głównych środków terapeutyczno - wychowawczych, które w znamienny sposób doskonalą dysharmonie osobowości dzieci. Rytmika jest metodą wychowania muzycznego, estetycznego i ogólnego. Poprzez aktywne formy obcowania z muzyką jak ruch, śpiew, improwizacja, wprowadza dziecko w świat muzyki, wyzwala dziecięcą emocję i wyobraźnię. W zakresie wychowania estetycznego i ogólnego rytmika uwrażliwia na piękno w muzyce, ruchu i otaczającym świecie. Współdziała z programem wychowania w kształtowaniu i rozwijaniu pozytywnych cech METODYCZNEProgram ten został stworzony dla grupy 15 dzieci z „Akademii Przedszkolaka” w wieku 4-5 lat. Dzieci uczęszczają na zajęcia muzyczno-plastyczne dwa razy w tygodniu. Czas trwania zajęć wynosi: rytmika 45 minut, plastyka 45 minut. W związku z tym, że czas zajęć rytmicznych na tą grupę wiekową jest trochę za długi, wprowadziłem elementy muzykoterapii i profilaktyki muzycznej, które pozwalają wypełnić efektywnie całe zajęcia ZAJĘĆCELE ZAJĘĆ(Propozycja rozkładu materiału została zamieszczona w tabeli - się...”- zapoznajemy się z koleżankami i kolegami- poznajemy swoje imiona:-naklejki z własnym imieniem robione przez dzieci z pomocą nauczyciela,-nauka piosenki powitalnej: „Przywitajmy się...”,-nauka ustawienia w kręgu i „puszczania gwiazdki” trzymając się za ręce,-zapoznanie się z salą, dźwiękami pianina.„Akademia Przedszkolaka- drugi dom”- wysłuchanie piosenki: „Bo z nami jest weselej...” i nauka piosenki „Podajmy ręce w koło...”„Malujemy Mandale”- obrazy naszych dusz:-dzieci malują dowolną techniką (kredki, farby), wypełniając gotowe wzory mandali,-porównują je ze sobą i omawiają wraz z nauczycielem.„Pożegnanie lata”- zwiastuny jesieni:-wysłuchanie piosenki pt.: „Już lato odeszło..” instrumentacja piosenki za pomocą instrumentarium C. Orffa,-nauka piosenki „Deszczyk pada” ilustrowanej ruchem ciała,-wykonanie jesiennych prac plastycznych: malujemy liście- poznajemy gatunki drzew. Tworzenie więzi uczuciowej z grupą, w której dziecko przebywa oraz z nauczycielem prowadzącym w dzieciach poczucia bezpieczeństwa na zajęciach i chęci przebywania w danej grupie samych siebie np.:czy jesteśmy cierpliwi, drobiazgowi, pracowici, leniwi zapoznają się z cyklem czterech pór roku. Uwrażliwienie dziecka na otaczające go zmiany w przyrodzie, ukazanie jego piękna. Uczenie dostrzegania, odkrywania, odbierania i przeży-wania wrażeń estetycznych, których dostarcza świat poczucia rytmu-zgodności ruchu z muzyką w oparciu o MDS (Metoda Dobrego Startu-M. Bogdanowicz).Październik„Dary jesieni”:-nauka piosenki „Chodźmy do parku”,-instrumentacja piosenki,-dobór odpowiednich instrumentów,-orkiestra dziecięca- podział na instrumenty blaszane i drewniane,-powtarzanie usłyszanych rytmów.„Na polanie w lesie” zwierzęta zapadające w sen zimowy:-zabawa z użyciem obręczy- „szukanie dziupli prze wiewiórki” przy akompaniamencie fortepianu,-nauka i zabawa przy piosence „Stary niedźwiedź mocno śpi...”,Praca plastyczna z masy solnej – wykonanie jeża,-malowanie jeża z masy solnej, pieczątki z liści drzew,-wspólne drzewo- plakat, namalowany przez całą uliczny-sygnalizacja świetlna:-nauka piosenki „Uliczne sygnały”,-zabawa ruchowa przy muzyce z wykorzystaniem obręczy jako kierownic- dzieci reagują na pauzy w muzyce i kolory tarcz wskazywane przez nauczyciela lub inne dziecko,Praca plastyczna: malowanie sygnalizacji świetlnej oraz pojazdów samochodowych. Kształtowanie wrażliwości muzycznej poprzez słuchanie, śpiewanie, rozpoznawanie i odtwarzanie piosenek, muzyki, brzmienia instrumentów oraz uczestniczenie w zabawach rytmicznych przy muzyce. Umożliwianie rozwoju inwencji twórczej poprzez tworzenie własnych melodii, piosenek i ilustracji ruchowych do muzyki (jej melodii i rytmu). Uświadamianie różnorodności i współzależności organizmów w świecie przyrody oraz podstawowych praw rządzących tym światem - wywoływanie zaciekawienia światem umiejętności harmonijnego poruszania się przy muzyce z zachowaniem płynności i gibkości ruchów ciała w połączeniu z koordynacją rąk, nóg, zmysłu dotyku- wrażeń dotykowych w zetknięciu z masą solną. Współodpowiedzialność za wykonaną zbiorową pracę i czerpanie z tego radości, świadomość przynależności do danej sprawności i zwinności ruchowej oraz umiejętności reagowania na umowne sygnały, dotyczące różnych sposobów zachowań i ustawień w zabawach,grach i ćwiczeniach gimnastycznych. Utrwalanie zapamiętanych znaczeń danych kolorów i skojarzeń związanych z odpowiednimi piosenki pt.:„Listopadowa piosenka” –instrumentacja piosenki- ilustracja piosenki ruchem-wykorzystanie metody tekstu – praca nad właściwą dykcją ,-wyklaskiwanie "pauz"- we właściwych miejscach klaskanie lub granie na instrumentach /kołatki, bębenki/ ,Zabawa –"Jesienne malowanie"- rozróżnianie rejestru wysokiego, średniego i niskiego. Dzieci naśladują malowanie liści wysoko na drzewie, na niższych gałązkach i nisko na ziemi,-utrwalenie kontrastowych pojęć: cicho – głośno, wysoko – nisko, szybko – wolno oraz sygnału oznaczającego zbiórkę, -ustawienie w rzędzie – zabawa "POCIAG" ,-nauka prostej piosenki "Krasnoludki" .Zabawa muzyczna: "Deszczyk pada"; Nauka piosenki "Poszła Ola na spacerek", -zabawa z piosenka /pokazywanie ruchem treści piosenki/, -akompaniament do piosenki "Marsz z bębenkiem" ,-formowanie koła wiązanego i marsz dookoła plastyczna pt.: „Zwierzęta szykujące się do zimowego snu”- praca z gliny- jeż, niedźwiedź. Rozwinięcie następujących funkcji:-dynamiczne /uczące spostrzegania zmian dynamiki i reagowania na nie ruchem/, -agogiczne /ćwiczące umiejętność natychmiastowego reagowania na zauważone zmiany agogiki/,-artykulacyjne /uczące spostrzegania i odzwierciedlania ruchem różnic artykulacyjnych/, -ćwiczenia reagowania na temat melodyczny /tj. spostrzegania i odzwierciedlania ruchem linii melodycznej i frazy muzycznej/,-odzwierciedlenie ruchem wartości rytmicznych, metrum muzycznego, i prostych tematów rytmicznych/. Rozwijanie zmysłu dotyku- wrażeń dotykowych w zetknięciu z gliną. GrudzieńPiosenka: "Kochany panie Mikołaju"-zabawa "Piłka Oli" – wyklaskiwanie rytmicznych uderzeń piłki. Nauka piosenek o tematyce zimowej(„ Zima, zima, zima...”, „Zima zła.” „Poprzez białe drogi”, „Świąteczne aniołki”),-ćwiczenia na kształcenie poczucia metrum i tempa,-improwizacja ruchowa oparta na tematyce karnawałowej /tańczące zabawki, zwierzęta,-zabawa na przerwę w muzyce "Martwe figurki" ,-zabawa w samochody i samoloty z wykorzystaniem nagrania plastyczna: Aniołki na patyczkach- wykorzystanie surowców wtórnych. Wprowadzenie w atmosferę Świąt Bożego Narodzenia ,pogadanki na temat tradycji i sposobów obchodzenia świąt w polskich na temat: Poczym poznajemy , że są święta Bożego podstawowych powinności moralnych, np. życzliwości, tolerancji, uczci-wości, sprawiedliwości, odpowiedzialności...Ćwiczenia na umiejętność natychmiastowego reagowania na zauważone zmiany agogiki i przerwy w w dziecku chęci (potrzeby) współtworzenia atmosfery świąt , poprzez wykonywanie ozdób Nauka piosenek: „ Zimowa samba”, „Bałwankowa rodzinka”-ćwiczenia na kształcenie poczucia metrum i Babci i Dziadka – nauka piosenek: „Kiedy babcia była mała..”,-zabawa muzyczna "Piłka Oli" – wyklaskiwanie rytmicznych uderzeń piłki,-nauka cwału bocznego w kole wiązanym (w wolnym tempie, bez odrywania nóg od podłogi) ,-ćwiczenia stóp: chód na palcach i na piętach, -zabawa z piosenką : "Kotek puszek" .Praca plastyczna: Laurka dla Babci i Dziadka. Nauka tańca integracyjnego w grupie- przełamanie zahamowań i związanej z tym nieśmiałości wśród koordynacji wzrokowo –ruchowej, gibkości i sprawności podstawowych powinności moralnych: pamięć o bliskich osobach i szacunek dla osób stopniowania dynamiki przy mowie, śpiewie, klaskaniu, grze na instrumentach /zabawa w echo/ ,-nauka zabawy tanecznej "Wilk i zając" ćwiczenia typu –wiodący i prowadzący- KLANZA,-zagadki muzyczne: "Jaka to piosenka?" – zgaduj-zgadula – rozpoznawanie piosenek poznanych od początku roku szkolnego ,-piosenki o zimie – ćwiczenia oddechowe –(piosenka pt.: „Nasza zima zła”).Przedszkolny konkurs piosenki rodzinnejPraca plastyczna pt.: „Wyklejanie wzorów i obrazów ”- prace z wełny, kolorowych nitek i włóczki. Uwrażliwienie na zmiany dynamiczne;Integracja w grupie poprzez podporządkowania się drugiej poznanych rodziców i dzieci do wspólnego śpiewania-muzykowania. Stworzenie dzieciom przedszkolnym możliwości zaprezentowania własnej twórczości muzycznejObycie z występami na scenie- radzeniem sobie z tremą. Wyćwiczenie sprawności ruchowej palców obu rąk;Stymulowanie inwencji twórczej piosenki "Marzec " -gry i zabawy orientacyjno – sprawnościowe ,-nauka fragmentów krakowiaka ,-rytmizacja przysłowia:- "W marcu jak w garncu" jednocześnie z klepaniem rękami o piosenki pt.: „Cicho głośno” wraz z klaskaniem i tupaniem nogami zgodnie z tekstem– zwrócenie uwagi, aby dzieci nie śpiewały za głośno i wyraźnie wymawiały samochody – czerwone światło – stój! zielone światło – idź!Koncert improwizacji muzycznej dla przedszkolaków pt.: „Malowane piosenki”.Praca plastyczna pt.: „Makaronowy dzbanek”-wykonanie dzbanka z gliny obklejonego rozmaitymi makaronami, łupinami, grochem itp. Spostrzeganie zmian dynamiki i reagowania na nie ruchem. Umiejętność natychmiastowego reagowania na zauważone zmiany i odzwierciedlania ruchem różnic artykulacyjnych i dynamicznych. Nauka zachowań podczas przebywania w ruchu dzieciom przedszkolnym możliwości zaprezentowania własnej twórczości muzycznej. Możliwość autoprezentacji dziecka na barier w relacjach między dziećmi-pozbycie się roli jaką spełnia ruch w piosence i muzyceStworzenie możliwości wykazania się wielką kreatywnością i pomysłowością w doborze środków .KwiecieńOsłuchanie z piosenką "Kwiecień – Plecień " -rytmizacje głosem i klaskaniem-oklepywaniem przysłowia: „Kwiecień-plecień bo przeplata..”,-instrumentacja piosenki /wykorzystanie poznanych inst.. perk./bęben, tamburyn, triangel - trójkąt, kastaniety/ ,-układanie gotowych elementów w schematy – akcentowanie pierwszej nuty /wyklaskiwanie lub wytupywanie/.Nauka piosenki ilustrowanej ruchem: pt: „W naszym ogródeczku”,-rozróżnianie melodii smutnej i wiosenne: "Bocian i żaby"; "Kolorowa wiosna".Praca plastyczna pt: „Jajo wielkanocne” wykonanie pisanki z balonu obklejonego wcześniej gazetami. Odzwierciedlenie ruchem wartości rytmicznych, metrum muzycznego, i prostych tematów na temat: prac wiosennych w ogrodzie, zwiastunów koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz świadomości własnego na zmiany spontaniczna wynikająca z samej potrzeby tradycji robienia uroczystości z okazji Dnia Matki – nauka piosenek -spostrzeganie zjawisk akustycznych – zabawa słuchowa ,-nauka tańca : „Cicha woda”- taniec parami,-ruchy naprzemienne do muzyki klasycznej w oparciu o metodę Denisonna ( plastyczna pt.: „Prezent dla mamy”- wykonanie laurki oraz koszyczka z kwiatami , wykorzystując brystol, klej i kolorowy papier. Taniec integracyjny- „Na jarmarku”:-taniec poleczka (KLANZA)dyrygowanie palcami, rysowanie w powietrzu figur w rytmie muzyki. Uwrażliwienie na zmiany na niezależność reagowania na temat melodyczny tj. spostrzegania i odzwierciedlania ruchem linii melodycznej i frazy jest dla mnie mama? Rozmowa z podstawowych powinności moralnych: pamięć o bliskich świadomości własnego ciała; wzmożenie na lateralizację; wzmaga poczucie rytmu; uwrażliwia na muzykę; uświadamia istnienie przestrzeni, w której istniejemy, poruszamy się; uczy dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi większości poznanych piosenek i zabaw ruchowych; -zagadki i ćwiczenia słuchowe;Nauka piosenki pt.: „Podajmy sobie ręce”- w kole;-powtórzenie poznanych tańców;Nauka piosenki pt.: „Wakacje”-nauka tańca śląskiego "GROZIK",-taniec afrykański- odreagowanie napięć poprzez spontaniczne ruchy ciałem zgodnie ze słyszaną muzyką,-wchodzenie w role: naśladowanie zwierząt- słonie, małpy -zgodnie ze słyszaną muzykąPraca plastyczna pt: Gdzie i jak możemy spędzać wakacje?- praca na brystolu-malowanie farbami. Utrwalenie zdobytych umiejętności- podsumowanie całego więzi w grupie-integracja wyobraźni i inwencji dziecku walorów plastyczno- ilustracyjnych do aktywnego spędzania czasu wolnego. EWALUACJA PROGRAMU· Przewidywane osiągnięcia:- dziecko zachowuje prawidłowe relacje społeczne z rówieśnikami,- prawidłowo reaguje na polecenia – skupia się, - potrafi poruszać się zgodnie z akompaniamentem w rytmie ćwierćnut, ósemek, ósemki z kropką, szesnastek,- potrafi poruszać się po obwodzie koła parami ,także cwałem,- ma poprawioną estetykę ruchu,- wykonuje proste układy taneczne np.: do krakowiaka, poleczki,- reaguje na przerwy w grze-pauzy,- potrafi posługiwać się instrumentarium C. Orffa,- potrafi akompaniować na instrumentach perkusyjnych pulsacyjnie,- rozróżnia i reaguje na dźwięki wysokie i niskie,- rozróżnia i reaguje na dźwięki długie i krótkie,- utrzymuje prawidłową postawę ciała podczas ćwiczeń, śpiewu i zabaw ruchowych,- zna i potrafi recytować poznane wyliczanki, przysłowia, wierszyki,- śpiewa indywidualnie niektóre piosenki,- wskazuje ruchem ręki kierunek melodii w trakcie jej słuchania,- pamięta kolejność ruchów w układach tanecznych ,- rozumie treść literacką śpiewanych piosenek,- reaguje na zmiany tempa i zmiany metryczne,- stosuje zmiany dynamiczne w zakresie piano-forte podczas śpiewu i w grze na instrumentach,- rozróżnia kierunki: prosto, w tył, w bok- prawo , lewo,- zna budowę swojego ciała,- używa zwrotów grzecznościowych w kontaktach z rówieśnikami i starszymi,PRZYKŁADOWE KONSPEKTY ZAJĘĆScenariusz nr1Cele: percepcja słuchowa, koncentracja, zapoznanie z instrumentemTemat: Co to za instrument i jak on brzmi?- Uderzenie w trójkąt. Każde dziecko powinno mieć tak długo zamknięte oczy, jak długo słyszy Różne długo-brzmiące instrumenty, np. talerze, dzwonki, wymyślić różne reakcje ruchowe dźwięk przebrzmi, „cicho wstać” lub” skrzyżować ręce” jeśli pozwolimy dziecku uderzyć w każdy instrument. Można także „namalować” dźwięki (np. sugerując pomoc w wyobrażeniu sobie: „Jaki dźwięk jest wydobyty przez ciebie z instrumentu”)Na koniec ćwiczenia można przeprowadzić z dziećmi rozmowę na temat instrumentów, które wystąpiły w ćwiczeniach np. zadać pytanie „Czy i gdzie dzieci widziały już taki instrument? Opowiadamy o miejscach takich jak np. filharmonia, teatr itp. Następnie opowiadamy o znaczeniu ciszy w filharmonii, teatrze wyjaśniamy dzieciom, że trzeba wyczekać, aż dźwięk wybrzmi do końca za nim zaczniemy trójkąt, talerze, dzwonki, cymbałki, nagrania audio z wykorzystaniem użytych w ćwiczeniach instrumentów i ewentualnie materiały do malowania,Scenariusz 2Cele: percepcja słuchowa, osiągnięcie transferu: słuch-ruch, zaufanie do siebieTemat: Słuchać i działać:Przygotowanie: Opowiadanie o zawodach i wykonywanie czynności charakterystycznych dla prezentowanych Odgrywanie odgłosów słyszanych na kasecie czy płycie CD: (np., piłowanie, pisanie na maszynie, telefonowanie, uderzanie młotkiem, ścieranie, zamiatanie, włączanie, tarcie, mieszanie, itd.). Każde dziecko powinno wysłuchać jakiś odgłos tak długo dopóki nie rozpozna o jaką czynność chodzi, a następnie wykonać odpowiednie do niego Przygotować pasujące rekwizyty, np.: miotła, maszyna do pisania, miska do mieszania itd. i rozpoznane odgłosy rzeczywiście Naśladowanie ruchów powinno odbywać się w miejscu sali widocznym dla wszystkich obserwujących. Starszym dzieciom można zaproponować kombinacje Kasety, płyty CD z nagraniami odgłosów, rekwizyty do wykonywania 3Cele: percepcja słuchowa, uwrażliwieniedoświadczenie własnego ciała, koncentracjaTemat: Słuchanie samego siebie. Sposób wykonania: Dzieci zatykają uszy, głęboko oddychają i uważają na odgłosy oddechu. Potem wydają inne odgłosy np.: czesania się, kasłania, szczękania zębami, mlaskania. Tych odgłosów ciała dzieci mogą słuchać także z zakrytymi uszami. Następnie podają przeprowadzić z dziećmi rozmowę w formie pytań np.: jak oddycha sportowiec- sprinter po biegu?, jak kaszle chory człowiek, gdzie słyszymy podobne odgłosy?Warianty: Dzieci słuchają instrumentów o podobnych dźwiękach. Podobne odgłosy wysłuchują z płyty i Ćwiczenia te najlepiej przeprowadzać na początku zajęć i starać się nie przeciążać uwagi dzieci. W przypadku błaznowania kontynuować bezpośrednio z propozycją: Płyta, kaseta z nagranymi odgłosami ciała, 4Cele: percepcja słuchowa, spokój i koncentracja, umiejętność wczuwania się , fantazja, zdolność transferu: słuch-ruchTemat: Zwierzęta w muzyce- wybrane przykłady muzyki- „Lot trzmiela”,R. Korsakow: owady- „Karnawał zwierząt”, różne zwierzęta- „Symfonia dziecięca”,1 część, Kukułka- A. Mangelsdort (jazzpousaune): słoń Dzieci po wysłuchaniu utworów przedstawiających zwierzęta opowiadają o nich pokazują ruchy tych zwierząt, odgłosy. Można wprowadzić krótkie opowiadanie –historyjkę( z udziałem zwierząt) , którą następnie dzieci mają zilustrować np.: „karawana zrezygnowanych słoni w poszukiwaniu wody na pustyni”. Przebieg proponowanej zabawy: Dzieci idą w kole jedno za drugim pochylone do przodu opuszczone i złączone dłonie imitują trąby. Trąby kołyszą się w rytmie słuchanej muzyki. W momencie kiedy słonie odnajdują wodę przykucają na dwóch nogach by zaczerpnąć trąbą wody. Następnie wstają, podnoszą trąby do góry(złączone ręce) i ochlapują swe ciało wodą po czym idą raźno do Nagrania z utworami przedstawiającymi w parachScenariusz 5Cele: percepcja słuchowa koncentracja- spokój zaufanie-odpowiedzialność orientacja w pomieszczeniuTemat: Zabawa w przewodnika- Jedno dziecko ma zawiązane oczy inne dziecko ma trójkąt i powinno z jego pomocą przeprowadzić to „niewidome” przez pomieszczenie tak, by nigdzie się nie uderzyło. Dziecko z trójkątem czyli prowadzące musi iść tyłem przed dzieckiem „niewidomym” i cały czas grać na trójkącie. „Niewidome dziecko kierując się dźwiękiem próbuje iść we właściwym „Niewidome dziecko” można prowadzić do wcześniej wybranego i zaznaczonego kąta sali. Przed odsłonięciem oczu można zapytać „niewidome dziecko” czy to jest właściwy kąt. Trudniejsza wersja to taka, w której podajemy trasę, którą dziecko „niewidome” powinno być prowadzone. W celu utrudnienia zadania można wykorzystać również instrumenty krócej brzmiące np.: pudełko akustyczne itp. Uwagi: Wszystkie osoby powinny milczeć podczas wykonywania tego instrumentyScenariusz 6Cele: percepcja słuchowa i koncentracjaTemat: EchoWykonanie: Dwoje dzieci siedzi do siebie plecami. Przed każdym z nich leżą te same instrumenty. Dziecko A gra przez chwilę na wybranym przez siebie instrumencie, po czym dziecko B musi spośród leżących przed sobą instrumentów wybrać ten , który usłyszało przed chwilą. Zadanie można utrudnić wykorzystując dwa instrumenty jednocześnie. Ćwiczenie to można także urozmaicić wykorzystując rozmaite odgłosy własnym ciałem, przedmiotami Resztę dzieci trzeba umieścić tak, aby widziały oboje dzieci, biorące udział w zabawie. Pomoce: instrumenty po dwa z każdego rodzaju, różne przedmioty Ćwiczenia grupoweScenariusz 7Cele:Przystosowanie się, podporządkowanie, pomysłowość ruchów,utrzymywanie tempaTemat: MetronomPrzygotowanie:Wyjaśnienie dzieciom, do czego służy metronom. W jakim celu muzycy go wykorzystują. Na przykładzie metronomu pokazujemy tempo wolne , szybkie. Dla lepszej obserwacji przez dzieci, możemy na końcówce wahadła umieścić papierowe kolorowe kółko . Wykonanie:Dzieci obserwują wahadło (kółeczko) i starają się jego ruchy pokazywać z taką samą szybkością palcem wskazującym. Prowadzący nastawia różne Można stosować do tego ćwiczenia także inne ruchy ( np.: kiwanie głową, machanie ręką, zginanie nogi itd.) Cykanie metronomu można cicho wyklaskiwać chodząc po okręgu lub wygrywać na kolorowe papierowe kółko, ewentualnie instrumentyScenariusz 8Cele: radość ruchu, fantazje ruchowe, formy aktywności ruchowejTemat: DrzewaPrzygotowanie:Dzieciom pokazuje się zdjęcia, fotografie różnych drzew i zwraca się uwagę na ich różne kształty (płacząca wierzba, świerk, palma, dąb itp.)Wykonanie: Przy muzycznym akompaniamencie dzieci poruszają się swobodnie po sali. Gdy muzyka zamilknie, każdy powinien zrobić się taki mały jak nasionko. Potem prowadzący gra na pianinie (bądź innym melodycznym instrumencie) coraz to wyższe dźwięki , przy których dzieci „rosną”. Na koniec pozycja dziecka powinna być porównywalna z jakimś konkretnym rodzajem drzewa. Warianty: Rodzaje drzew mogą być określane słownie lub umówionym sygnałem dźwiękowym. Można wprowadzić ruch drzew pod wpływem zmian pogody wspomagając się akompaniamentem Dla dzieci małych (3-4- latków) nie są ważne rodzaje drzew, tylko sam ruch „wzrastania” .Pomoce:Fotografie, zdjęcia drzew, pianino bądź inny 9Cele: - zmniejszenie napięcia psychofizycznego- obniżenie lęku i agresywności,- osiągnięcie swobodnej ekspresji ruchowej,- rozwijanie świadomości własnego ciała i panowania nad nim,- rozwijanie umiejętności określenia emocji i nastrojów,- rozwijanie koncentracji uwagi,- rozwijanie percepcji i techniki:- muzykoterapia grupowa obejmująca zabawy ruchowe przy muzyce, zabawy z piosenką, improwizację ruchową i rytmiczną, odczytywanie i wyrażanie emocji i nastrojów przy muzyce, pomoce:- pianinoPrzebieg spotkania:Według modelu Mobilnej Rekreacji Muzycznej ( MRM) Dr M. KieryłoOdreagowanie:1. „Kółko graniaste”: Dzieci trzymają się za ręce i krążą w kole przy akompaniamencie piosenki. Przy słowach „a my wszyscy bęc” przewracają się, a kółko się „Figurki”: Dzieci poruszają się swobodnie po sali przy akompaniamencie pianina. Na przerwę w muzyce przedstawiają się za pomocą ułożenia własnego ciała w jakąś figurkę, np. zwierzątko, a w starszych w literkę. Prowadzący zajęcia odgaduje, z pomocą całej grupy, co przedstawiło każde „Wąż”: Dzieci ustawione są jeden za drugim. Pierwsze dziecko wymyśla sposób poruszania się. Pozostałe dzieci poruszają się w taki sam sposób przemieszczając się „gęsiego” za pierwszym dzieckiem. Prowadzący obserwuje i dobiera akompaniament do ruchu dziecka Zabawa z piosenką – dowolna piosenka w rytmie parzystym . Dzieci trzymają się za ręce i idą w kole przy akompaniamencie piosenki, którą wykonuje prowadzący zajęcia. Po zakończeniu piosenki chętne dziecko wykonuje różne proste czynności, które są następnie naśladowane przez pozostałe dzieci. Przy powtórzeniu zabawy dzieci włączają się do wspólnego śpiewania z „Rozpoznawanie emocji i nastrojów” Prowadzący mówi tekst piosenki na sposób teatralny, wyrażając za pomocą modulacji głosu, mimiki i gestów:- radość- smutek- gniew- zmęczenieDzieci rozpoznają i określają wyrażane emocje i nastroje. Następnie powtarzają lub próbują same wymyślić i wyrazić jakiś nastrój lub Poprzednie ćwiczenie zostaje wyrażone poprzez ruch całego ciała, któremu towarzyszy odpowiednio improwizowana muzyka: wesoła do podskakiwania; smutna; energiczna i głośna towarzysząca tupaniu dzieci. Przy wyrażaniu zmęczenia następuje płynne przejście do następnego etapu i „Zabawa w zmęczenie”: Dzieci kładą się na dywanie( matach) i udają zmęczone pieski wykonując kilka głębokich oddechów pilnując rękoma, aby do brzucha- „balonika”- „wchodziło i wychodziło” powietrze. Następnie prowadzący improwizuje spokojną muzykę, przy której dzieci swobodnie oddychają i „Rytmiczny głuchy telefon”: Dzieci siedzą rzędem jedno za drugim. Ostatnie dziecko wymyśla prosty rytm i wystukuje na plecach najbliższego kolegi z przodu. Ten przekazuje rytm, który odczuł swojemu sąsiadowi z przodu itd. Pierwsze dziecko z rzędu klaszcze głośno rytm, który został mu przekazany. Jeżeli zgadza się z pierwotnym, wówczas ostatnie dziecko przechodzi na początek i zabawa rozpoczyna się od przedstawionych przeze mnie scenariuszach zajęć nie przedstawiłem stałych punktów spotkań z dziećmi tj.: przywitanie, pożegnanie , marsz lub „pociąg” przy wejściu i wyjściu dzieci z sali, rozgrzewka, przygotowanie aparatu oddechowego przed śpiewem piosenek (wdech –wydech). Zamiar mój był taki aby przedstawić konkretną i główną tematykę zajęć, która ulega zmianie przy kolejnych spotkaniach z dziećmi . Muszę stwierdzić, że udział dzieci zaburzonych w przedstawionych wyżej zajęciach był znaczny poza nielicznymi wyjątkami (dzieci niewidome, które reagowały głównie na dźwięk, a mniej na słowo). Bardzo jestem natomiast zadowolony z udziału dzieci z zespołem Downa i dzieci z zespołem ADHD, co z kolei przyczyniło się do lepszej relacji między nami. Dzieci z zaburzeniami uczestniczyły w spotkaniach chętnie, wykazując zadowolenie starając się na miarę swoich możliwości wykonywać poszczególne ćwiczenia. Dzieci z porażonymi kończynami z wielkim zaangażowaniem uczestniczyły w zabawach ruchowych raczkując lub chodząc z pomocą osób dorosłych. Dzieci z dysfunkcją narządu wzroku nie mogły uczestniczyć w pełni w przeprowadzonych ćwiczeniach z racji braku orientacji wzrokowej co z kolei w pływa na trudności w kontaktach interpersonalnych w grupie rówieśniczej. Moje doświadczenia z pracy z dziećmi i studia muzykoterapii utwierdzają mnie w przekonaniu, iż jako człowiek świadomy przedstawionych wyżej problemów staję się współodpowiedzialny za rozwój psychospołeczny dzieci. W dalszym ciągu pragnę wzbogacać codzienną praktykę przedszkolną i szkolną o elementy oddziaływania poprzez muzykoterapię.